Soạn bài Thơ Hai-cư của Ba-sô

- Bài một: là nỗi nhớ về Edo (Edo là Tokyo ngày nay). Đã mười mùa sương xa quê, tức là mười năm đằng đẵng nhà thơ sông ở Edo. Có một lần trở về quê cha đất tổ ông không thể nào quên được Edo. Mười mùa sương gợi lòng lạnh giá của kẻ xa quê. Vậy mà về quê lại nhớ Edo. Edo đã trở thành quê hương thứ hai của tác giả. Tình yêu quê hương đất nước đã hòa làm một.

- Bài hai: Kyoto là nơi Ba-sô sống thời trẻ (1666 - 1672). Sau đó ông chuyển đến Edo. Hai mươi năm sau trở lại Kyoto nghe tiếng chim đỗ quyên hót ông đã làm bài thơ này. Bài thơ là sự hoài cảm qua tiếng chim đỗ quyên, loài chim báo mùa hè, tiếng khắc khoải gọi lại kỷ niệm một thời tuổi trẻ. Đó là tiếng lòng da diết xen lẫn buồn, vui mơ hồ về một thời xa xăm. Thơ Ba-sô đã gây ấn tượng đầy lãng mạn. Câu thơ cũng bồng bềnh trong khẳng định thầm lặng của nỗi nhớ, sự hoài cảm.

- Bài 3: Một mớ tóc bạc di vật còn lại của mẹ, cầm trên tay mà Ba-sô rưng rưng dòng lệ chảy. Nỗi lòng thương cảm xót xa khi mẹ không còn. Hình ảnh "làn sương thu" mơ hồ gợi nỗi buồn trống trải bởi công sinh thành, dưỡng dục chưa được báo đền. Tình mẫu tử khiến người đọc cũng rưng rưng.

- Bài 4:Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh khá đặc biệt. Trong Du kíPhơi thân đồng nộiviết năm 1685, Ba-sô kể chuyện một lần đi ngang qua cánh rừng ông bỗng nghe thấy tiếng vượn hú. Tiếng ấy gợi ông nhớ đến tiếng khóc của một em bé bị bỏ rơi trong rừng.

Bài thơ gợi lại một sự thực nhói đau ở Nhật ngày xưa. Đó là vào những năm mất mùa, đói kém, có nhà không nuôi nổi con phải bỏ con vào rừng. Thậm chí còn đang tâm giết đứa trẻ nữa.

Những câu chuyện như thế in đậm vào tâm khảm nhà thơ. Vì thế, nghe tiếng vượn hú mà Ba-Sô lại liên tưởng đến tiếng người. Tiếng vượn hay chính là tiếng trẻ con khóc thật. Hay trong mùa thu, tiếng gió thổi nghe như tiếng mùa thu than khóc cho nỗi buồn đau của con người? Gió mùa thu tái tê hay lòng thi nhân tái tê hay lòng thi nhân tái tê khi nghe thấy những âm thanh gợi lên nhiều nỗi đau thương đó? Cái mơ hồ, mờ ảo của bài thơ nằm ở đây, nó chờ câu trả lời từ sự đồng vọng trong lòng người đọc.

- Bài thơ này Ba-Sô sáng tác khi đi du hành ngang qua một cánh rừng, ông thấy một chú khỉ nhỏ đang lạnh run lên trong cơn mưa mùa đông. Nhà thơ tưởng tượng thấy chú khỉ đang thầm ước có một chiếc áo tơi để che mưa, che lạnh.

- Hình ảnh chú khỉ đơn độc trong bài thơ gợi lên hình ảnh người nông dân Nhật Bản, gợi hình ảnh những em bé nghèo đang co ro trong cơn lạnh. Bài thơ thể hiện tình thương yêu sâu sắc của nhà thơ đối với những kiếp người nghèo khổ.

- Ở bài sáu chúng ta bắt gặp cánh "hoa đào lả tả" và sóng nước hồ Bi- wa. Hoa đào lả tả hoa rụng báo hiệu mùa xuân ở Nhật Bản đã qua. Đây là thời kỳ chuyển giao mùa.

Cái nhỏ bé nhất, đơn sơ nhất, tưởng như không có sinh linh nhưng cũng vẫn mang trong mình mối tương quan giao hòa, chuyển hóa của vũ trụ. Một cánh hoa đào mỏng tang nhỏ xíu cũng khiến hồ Bi-wa nổi sóng.

- Đến bài bảy ta bắt gặp "tiếng ve ngân", đặc trưng của mùa hè. Sự liên tưởng về chuyển giao mùa được hòa cảm trong cái nhìn, sự cảm giao và lắng nghe âm thanh. Xúc cảm ấy của nhà thơ thật tinh tế. Hình ảnh thơ rất đẹp: Hoa đào, hồ Bi-wa và tiếng ve ngân không chỉ lan tỏa trong không gian mà còn thấm sâu vào đá, đang vật chất biểu tượng cho tính cứng cỏi. Câu thơ đằm trong cảm nhận sâu sắc, thắm trong cái tình của con người với thiên nhiên, tạo vật.

- Khát vọng sống, khát vọng được tiếp tục lãng du của Ba-sô được thể hiện trong bài 8.

- Bài thơ này Ba-sô viết ở Ô-sa-ka (năm 1694). Đây là bài thơ từ thế của ông. Trước đó, ông đã thấy mình yếu lắm rồi, như một cánh chim sắp sửa bay khuất vào chân trời vô tận. Thế nhưng trước cái chết, Ba-sô không hề bi lụy. Cả cuộc đời mình Ba- Sô đã lang thang, phiêu bạt khắp nơi. Vì thế ngay cả khi sắp từ giã cõi đời, ông vẫn còn lưu luyến lắm, vẫn còn muốn tiếp tục cuộc đi - đi bằng hồn mình. Bài thơ như là một bức thông điệp cho cái tâm nguyện ấy. Và đúng là đọc bài thơ, ta lại như thấy hồn Ba-Sô lang thang trên khắp những cánh đồng hoang vu.

- Trong bài thơ số 6, quý ngữ của bài chính là "cánh hoa đào". Đó là hình ảnh gợi nên mùa xuân tươi đẹp. Cảm thức thẩm mỹ về cái đơn sơ của bài Hai-cư này chính là những triết lý sâu sắc rút ra được từ bức tranh mùa xuân tươi đẹp kia.

- Ở bài thơ số 7 quý ngữ của bài nằm trong hình ảnh "tiếng ve ngâm". Đó là âm thanh vang vọng nhất của mùa hè. Và cảm thức thẩm mỹ của bài thơ nằm chính trong sự u huyền, tịch mịch của không gian khi mà tiếng ve rền rĩ kia như từng giọt âm thanh thấm sâu vào từng kẽ đá.

- Quý ngữ của bài thơ số 8 lại nằm ở "những cánh đồng hoang vu". Từ những cánh đồng hoang vu hiện lên trong giấc mơ khi tuổi già xế bóng, khi tiếng chim kêu đã như sắp lịm đi kia gợi lên một mùa thu hiu quạnh và cảm thức thẩm mỹ của bài Hai-cư cũng ẩn sâu trong cái vắng lặng đó.

Câu 1 (trang 157 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

- Bài thơ 1:

+ Ba-sô sống ở Ê-đô đã được 10 năm nên khi ông trở về thăm quê hương mình thì ông lại coi Ê-đô như là quê hương thứ hai với một tình cảm trân trọng.

- Bài thơ 2:

+ Sau 20 năm Ba-sô mới trở lại kinh đô và với đó là hoài niệm về kinh đô đẹp đẽ đầy kỉ niệm

Câu 2 (trang 157 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

- Bài thơ 3:

+ Hình ảnh “lệ trào nóng hổi” cho ta thấy nỗi đau xót của Ba-sô khi biết mẹ đã mất. Ông cầm nắm tóc bạc di vật của mẹ mà khóc đau thương

- Bài thơ 4:

+ Niềm xót thương đến tái tê của Ba-sô đối với những đứa trẻ bị bỏ rơi

Câu 3 (trang 157 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

- Hình ảnh chú khỉ giữa mưa đông rét buốt như đang thầm ước ao có một chiếc áo tơi hiện lên trong câu thơ của Ba-sô khiến ta thấy Ba-sô có một tấm lòng thật nhân ái, giàu tình thương, đầy sự cảm thông, chia sẻ

Câu 4 (trang 157 SGK Ngữ Văn 10 tập 1):

- Hình ảnh “cánh hoa đào lả tả” rơi làm “gợn sóng hồ Bi-oa” => hiện tượng trong vũ trụ đều có mối tương giao với nhau. Cánh hoa đào mỏng manh, nhỏ bé rơi báo hiệu sự giao mùa cũng có thể làm gợn sóng nước hồ Bi-oa.

- “Tiếng ve ngâm” trong cái vắng lặng thấm sâu vào đá => hình ảnh liên tưởng kì lạ, thể hiện sự tương giao màu nhiệm giữa cảm giác, âm thanh và vật thể       

Câu 5 (trang 157 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

- Dù đang nằm trên giường bệnh nhưng Ba-sô vẫn nung nấu một niềm hi vọng được tiếp tục lãng du => niềm lạc quan, yêu đời của Ba-sô

Câu 6 (trang 157 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

- Bài thơ 6:

+ Quý ngữ “cánh hoa đào” => hình ảnh của mùa xuân, cánh hoa đào rơi báo hiệu sự chuyển mùa, hoa rơi làm gợn sóng => đơn xơ, vắng lặng

- Bài thơ 7:

+ Quý ngữ “tiếng ve ngâm” => hình ảnh báo hiệu mùa hè => cảm thức thẩm mĩ là trong sự vắng lặng, u huyền ấy vang lên tiếng ve râm ran, náo nhiệt, thấm sâu vào đá

- Bài thơ 8:

+ Quý ngữ “những cánh đồng hoang vu” => cảm thức thẩm mĩ: trong sự vắng lặng, u huyền là khát khao được lãng du của một người sắp không còn sống trên thế gian này nữa